اگزومارس ماموریت اخترزیست‌شناسی است که توسط آژانس فضایی اروپا و روسیه به‌طور مشترک انجام می‌شود. هدف این ماموریت جستجوی نشانههای حیات، روی سطح مریخ است. مدارگرد ردیاب گاز بخش اول اگزومارس است در سال ۲۰۱۶ میلادی به فضا پرتاب شد. قرار است مریخ‌نورد موسوم به «برونو» در مارس سال ۲۰۲۰ به فضا پرتاب شده و تا سال ۲۰۲۱ روی سطح سیاره سرخ فرود بیاید.
هیچ نمونه حیات زمینی نباید به سطح سیاره سرخ برسد
مریخ‌نورد رباتیک اگزومارس، موسوم به «برونو» یک وسیله نقلیه با شش چرخ است و می‌تواند با سرعت دوسانتی‌متر در ثانیه به‌طور نیمه خودکار روی سطح سیاره حرکت کند.
برونو، ساخته شرکت «ایرباس» اولین سطح‌نوردی است که برای جستجوی نشانههای حیات روی سیاره سرخ طراحی شده است.
پل میکام، مهندس ارشد سیستم در کمپانی «ایرباس» می‌گوید: «سطح‌نورد اگزومارس دقیقا شبیه برونو خواهد بود. برونو مجهز به تمام حسگرها و عملگرهای مکانیکی است که سطح‌نورد نیاز دارد. در قسمت بالای آن دو دوربین قرار دارد تا مریخ نورد بتواند مثل انسان، اطرافش را به‌صورت سه بعدی ببیند و پستی و بلندی‌های سطح مریخ و صخره‌هایی را که پیمودنشان از توانش خارج است، شناسایی کند.»
قابلیت منحصربه فرد برونو این است که می‌تواند تا دو متر از سطح مریخ را حفاری کرده و نمونه خاک را در آزمایشگاهی که همراه دارد آزمایش کند.
این قابلیت برای مهندسان چالش بزرگی، به‌ویژه برای طراحی چرخ‌های مریخ نورد است.
مهندس ارشد سیستم در کمپانی «ایرباس» درباره چرخ‌های مریخ‌نورد می‌گوید: «این چرخ‌های فلزی بخش مهمی از سیستم حرکتی برونو هستند. نمی توانیم از لاستیک استفاده کنیم زیرا ماده‌ای آلی است. به دنبال یافتن نشانههای حیات روی سیاره سرخ هستیم و نباید هیچ نوع ماده زنده‌ای با خودمان روی سطح سیاره سرخ ببریم. بنابراین باید همان فشردگی و انعطاف‌پذیری لاستیک را در چرخی فلزی به وجود بیاوریم و این چرخ‌های فلزی دقیقاً چنین چرخ‌هایی است.»
مریخ‌نورد «برونو» در اتاقی استریل ساخته می‌شود
مدل فعلی برونو در اتاقی واقع در استیونج در نزدیکی لندن ساخته شده است.
تمام چیزهایی که از آزمایشگاه‌های سراسر اروپا به این جا آورده شود قبل ازمونتاژ کاملا استریل می‌شود تا حیات روی سطح سیاره را آلوده نکنند. زیرا روی سطح زمین باکتری‌های فوق العاده مقاومی وجود دارند که ممکن است در سفر فضایی زنده مانده و به سطح مریخ برسند.
خاویه پرز ماتو، مهندس ارشد طراحی و برنامه‌‌ریزی سیستم‌های الکتریکی در فضاپیما از شرکت «ایرباس» می‌گوید: «تمام وسایل الکترونیک سرویس ماژول مربوط به مریخ‌نورد اگزومارس در این فضای مربع شکل ساخته خواهد شد. همانطور که می‌بینید همه چیز در این اتاق مخصوص سرهم می‌شود. چنانچه روی مارس حیات وجود داشته باشد، امیدواریم در ماموریت اگزومارس آن را پیدا کنیم.»
مطلقاً نباید هیچ نمونه حیات زمینی به مریخ برده شود و تمهیدات مفصلی به کار گرفته شده که مریخ‌نورد تمیز و دست‌نخورده باقی بماند.
آبی هوتی، یکی از مهندسان ماموریت اگزومارس در شرکت «ایرباس» درباره امکاناتی که برای کارکردن مهندسان روی مریخ‌نورد در نظر گرفته شده است، می‌گوید: «تأسیساتی برای این که مهندسان الکترونیک بتوانید بدون ورود به داخل اتاق تمیز (استریل) روی مریخ‌نورد کار کنند، در نظر گرفته شده است. چون استریل شدن و پوشیدن لباس و بردن تجهیزات استریل به درون این اتاق‌ها درد سر بزرگی است.»
مدارگرد ردیابی گاز اگزومارس
اگزومارس ماموریت اخترزیست‌شناسی است که توسط آژانس فضایی اروپا و روسیه به‌طور مشترک انجام می‌شود.
بخش اول اگزومارس یعنی مدارگرد ردیابی گاز Trace Gas Orbiter بیشتر از ۲ سال پیش راه اندازی شد. مدارگرد ردیابی گاز از آوریل امسال (۲۰۱۸ میلادی) مشغول ردیابی و بررسی گاز متان در جو مریخ و ارسال تصویر از سطح سیاره سرخ است.
یکی از تصاویری که مدارگرد ردیابی گاز اگزومارس از سطح مریخ فرستاده است
مریخ‌نورد روی منطقه «آکسیا پلانیوم» فرود خواهد آمد
بخش دوم ماموریت اگزومارس یافتن محلی برای فرود مریخ‌نورد است. محل فرود «برونو» مشخص شده است. قرار است مریخ‌نورد در سال ۲۰۲۱ میلادی روی دشت موسوم به «آکسیا پلانیوم» فرود بیاید که در نزدیک خط استوای سیاره سرخ قرار دارد.
«مارث والیس» و «اکسیا پلانیوم» دو محل کاندید برای فرود بودند.
هاکان اسودم، یکی از دانشمندان طرح مدارگرد ردیابی گاز از آژانس فضایی اروپا درباره انتخاب این منطقه برای فرود می‌گوید: «آکسیا پلانیوم یکی از جالب‌ترین مکان‌ها برای کاوش است. در این مکان حفاری و نمونه‌برداری و آنالیز نمونه‌ها از سطح مریخ و زیر سطح آن امکان‌پذیر است. نکته‌ٔ دیگر امکان فرود ایمن روی سطح این دشت است. چون این دشت کم‌ارتفاع است. فضاپیما قبل از رسیدن به سطح سیاره باید لایهٔ ضخیم‌تری از جو را پشت سربگذارد. کم ارتفاع بودن آکسیا پلونیوم باعث می‌شود مریخ‌نورد فرصت داشته باشد تا قبل از فرود، واکنش‌های لازم را انجام دهد.»
پلتفورم فرود مریخ‌نورد اگزومارس
پلتفورم فرود حامل مریخ‌نورد اگزومارس را آژانس فضایی روسیه «کاسموس» طراحی کرده است. این پلتفورم باید مجهز به ابزاری برای مطالعه جو مریخ باشد. تحویل به موقع این ابزار یکی از چالش‌هاست.
دنیل رودیونوف، از موسسه تحقیقات فضایی روسیه می‌گوید: «شکی نیست که پرتاب فضاپیما مریخ‌نورد در سال ۲۰۲۰ میلادی کاری بلندپروازانه است. زیرا از نظر تجهیزات علمی، آماده کردن تجهیزات مربوط به سکوی فرود چالشی خطیر است چون طراحی و ساخت آنها بسیار دیرتر از تجهیزات مربوط به مریخ‌نورد آغاز شد.»
مکان‌هایی روی سیاره سرخ که زیر آن لایه‌های یخ وجود دارد
طبق تصاویری که دوربین مدارگرد ردیاب گاز تاکنون ارسال کرده سطح مریخ متنوع‌تر از چیزی است که قبلا تصور می‌شد. علاوه بر این دانشمندان آژانس فضایی اروپا چندین مکان را شناسایی کرده‌اند که زیر آنها لایه‌های یخ وجود دارد.
هاکوان اسودهم، یکی از دانشمندان بخش طراحی مدارگرد ردیاب گاز ماموریت اگزومارس درباره آبی که در مریخ وجود دارد، می‌گوید: «آبی که در مریخ وجود دارد زیر سطح سیاره است. دریاچه باز روی سطح آن پیدا نکرده‌ایم. آب هم به‌صورت یخ در مریخ وجود دارد. یخ زیر سطح هست. آب همیشه لازمه وجود حیات است. اما وجود یخ لزوما به این معنا نیست که در مریخ حیات وجود دارد. آب یکی از عناصری است که برای شکل‌گیری حیات ضروری است.»
مهمترین امکان مریخ‌نورد حفاری سطح سیاره سرخ است
دانش ما از سیاره سرخ به سرعت بیشتر می‌شود. آیا دانشمندان اگزومارس موفق به یافتن حیات در حال حاضر یا در گذشته در مارس خواهند شد؟
آبی هوتی، یکی از مهندسان ماموریت اگزومارس در شرکت «ایرباس» می‌گوید: «به نظرم ما بهترین ابزارهایی را که برای شناسایی حیات روی مریخ نیاز هست، در اختیار داریم. مهمترین چیز امکان حفاری سطح سیاره است. متوجه خواهیم شد یا زندگی در سطح مریخ وجود داشته و هنوز دارد؛ یا اینکه در گذشته وجود داشته و آن را شناسایی می‌کنیم. این دستاورد بزرگی است و تاکنون هیچ کس این کار را نکرده است.»
اگر چیز در مریخ پیدا شود شباهتی به موجودات فرازمینی ندارد
قرار است مریخ نورد برنو چهار کیلومتر سطح مریخ را بپیماید، و حداکثر ۶ بار سطح سیاره را تا عمق ۲ متر حفاری کند.
اگر چیز جالبی پیدا شود، شبیه چه خواهد بود؟
پل میکام، مهندس ارشد سیستم در کمپانی «ایرباس» در این باره می‌گوید: «بعید می‌رسد آنچه در این مرحله پیدا می‌کنیم شباهتی به موجودات فرازمینی داشته باشد. ممکن است شبیه باکتری‌هایی باشد که در بخش‌های خشک کره زمین که زندگی در آن بسیار سخت است، وجود دارد. این گونه‌های بسیار سرسخت و مقاوم است که شاید زیر سطح مریخ پیدا شود.»
تا زمان فرود مریخ نورد روی سطح سیاره سرخ در مارس ۲۰۲۱ شاید پرده از رازهای جدیدی برداشته شود.