سی سال قبل شنژنیک دهکده ماهیگیری بود که با شالیزارها احاطه شده بود.
برنامه احداث اولین منطقه ویژه اقتصادی چین که اجازه سرمایه گذاری‌های خارجی را می‌داد، به اجرا در آمد و این منطقه آرام روستایی مرکزی شد برای فعالیت‌های بازرگانی خصوصی و کارخانه‌ها، و در طول زمان به یک شهر بزرگ تبدیل گردید.
اکنون شنژن با ۱۲ میلیون نفر جمعیت، یکی از شهرهای منطقه‌ای وسیع در امتداد دلتای رودخانه پِرل است.
چین در باره شهرهای هوشمند خود جاه‌طلبانه عمل می‌کند ولی این سئوال مطرح است که آیا فناوری‌های نظارتی کیفیت زندگی ساکنان این شهرها را بهتر خواهد کرد یا فقط برای تحت نظر داشتن آنهاست.
شهر پاک
تا سال ۲۰۵۰ به جمعیت شهرنشین چین ۲۹۲ میلیون نفر اضافه خواهد شد. در حالی که در سال ۱۹۸۰ حدود تنها ۱۸ درصد مردم چین شهرنشین بودند، هم اکنون بیش از ۵۸ درصد چینی ها در شهر زندگی می‌کنند.
طبق آمار مقامات چین این کشور دارای ۶۶۲ شهر بزرگ است از جمله ۱۶۰ شهری که جمعیتشان یک میلیون نفر یا بیشتر است. شهر شنژن در چین، در ظرف سی سال به شهری که از لحاظ فناوری بسیار پیشرفته است تبدیل شده.
در نمایشگاه شهرهای هوشمند که اخیرا در بارسلون برگزار شد، شنژن یکی از بزرگترین غرفه‌ها را داشت.
جیانگ وِی دانگ، مدیر عامل غرفه محلی در باره این که تکنولوژی‌هایی چطور به بهبود وضع شهر کمک می‌کند، به تمرکز روی آلودگی شهر اشاره می‌کند و می‌گوید شنژن در مقایسه با سایر شهرها، شهر پاکی است.
جیانگ ون دانگ، در توجیه این موضوع می گوید شنژن اولین شهر در چین است که تمام اتوبوس‌ها و تاکسی‌های آن برقی هستند.
علاوه بر تسهیلات حمل و نقل پیشرفته‌تر، شنژن دارای یک سیستم مراقبت بهداشتی هوشمند است که تضمین می‌کند وقتی کسی از یک استان دورافتاده به این شهر می‌رود، امکان دسترسی فوری به پرونده درمانی‌اش وجود دارد.
ولی وقتی از جیانگ ون دانگ در باره سیستم‌های امنیتی سئوال شد، با اشتیاق کمتری پاسخ می‌دهد: “سر و کار ما فقط با ترافیک است. شهروندان شنژن به هیچ وجه تحت نظر قرار نمی گیرند.”
ولی در برنامه جداگانه‌ای در خود شهر، در باره سرعتی که تکنولوژی نظارتی عمل می‌کند، از مردم سئوال می‌کنند.
در ایستگاه فوتیان، در شنژن نمایشگاهی به نام چشمان شهر، دایر شده. تشکیل چنین نمایشگاهی موجب مطرح شدن این سئوال شده که: “وقتی شهر پُر است از دستگاه‌های الکترونیکی که هر اتفاقی را که می‌افتد، تحت نظر دارند، بر سرِ مردم و چشم انداز شهر چه می‌آید؟”
در این نمایشگاه، یک سیستم شناسایی چهره هم دیده می‌شود. دستگاه‌هایی که به نمایش گذاشته شده قادر است با مشاهده چهره بازدیدکنندگان واکنش‌های احساسی آنها را تجزیه و تحلیل کند. البته بازدید کنندگان این اختیار را دارند که با پوشیدن ماسک مانع از شناخته شدنشان شوند.
کارلو راتی، مسئول نمایشگاه می‌گوید: “یکی از هدف های اصلی نمایشگاه چشمان شهر، ترغیب بازدیدکنندگان به این است که اظهار عقیده کنند و بی طرف باقی نمانند.
جمع آوری داده‌ها
چین با تغییر دادن چشم انداز مناطق شهری و نقشه ایجاد ۱۹ کلان شهر غول آسا و اولین ابرشهر جهان با بیش از ۴۰ میلیون جمعیت، با سرعت حیرت آوری در حال ساختن شهرهای جدیدی است.
کارآیی، لازمه توسعه شهرها در یک چنین مقیاسی است. برای جلوگیری از ایجاد ترافیک وحشتناک، باید ترافیک را کنترل کرد و همینطور برای اجتناب از مرگ مردم در اثر استنشاق دی اکسید کربن، باید تولید گازهای گلخانه‌ای را مهار کرد.
ولی البته خود شهروندان هم باید کارآیی بیشتری داشته باشند. در شهرهای بسیار بزرگ ریختن زباله، آهنگ گوش کردن با صدای بسیار بلند در ترن و عبور از چراغ قرمز، از بی مبالاتی‌های کم اهمیت فراتر رفته و تبدیل به دردسر و مزاحمت جدی می‌شود.
در سال ۲۰۱۴، ایده نوعی سیستم امتیاز اجتماعی به اجرا درآمد. در این سیستم که از عقاید جورج اُروِل نویسنده بریتانیایی الهام گرفته شده بود به شهروندانی که رفتارشان خوب بود پاداش داده می شد و کسانی که رفتارشان نادرست بود تنبیه می شدند.
در ماه مارس امسال جریمه میلیون‌ها چینی که به دلیل یک رشته خلافکاری مانند استفاده از بلیت تاریخ گذشته یا کشیدن سیگار در ترن تنبیه شده بودند این بود که موفق به خرید بلیت ترن یا هواپیما نشدند.
چارلز رید آندرسون، مشاور و کارشناس کلان شهرهای مدرن می گوید: “کل تجربه امتیازهای اجتماعی در چین جالب و جذاب است ولی خوشحالم که مجبور نیستم در آن شرایط زندگی کنم.”
در حال حاضر یک سیستم واحد امتیاز اجتماعی وجود ندارد و دولت‌های محلی این ایده را به طرق مختلف اعمال می کنند که بعضی مواقع برای مسافران خارجی موجب دردسر می شود.
آقای آندرسون در باره دوستی که اخیرا از یک شهر چین دیدن کرده بود لطیفه‌ای را بازگو می‌کند:
“وقتی او وارد هتلش شد متوجه شد که موبایلش را در تاکسی جا گذاشته. کارمند هتل او را به ایستگاه پلیس برد. پلیس اطلاعات مربوط به وسیله نقلیه را به دست آورد ولی دوربین کنترل ترافیک نداشت. به همین دلیل او را به اداره دیگری در همان نزدیکی بردند و آنها موفق شدند رد تاکسی را پیدا کنند و از راننده بخواهند تلفن را برگرداند. ظرف دو ساعت تلفن پس آورده شد.”
“احتمال دارد راننده تاکسی از این نگران بوده که اگر تلفن را برنگرداند امتیاز منفی بگیرد.”
انتقادات بسیار زیادی از این سیستم می‌شود ولی آقای آندرسون می‌گوید شاید برای شهروندان چینی که همیشه عادت داشته‌اند دولت فعالیت هایشان را کنترل کند، کمتر ناراحت کننده باشد..
“من با این برنامه صد در صد موافق نیستم- ممکن است نتایج خوبی هم داشته باشد. ولی اگر از آن سوء استفاده شود به یک مشکل جدی تبدیل خواهد شد.”
دیدبان حقوق بشر اخیرا فاش کرد که یک سیستم امتیاز اجتماعی که در ایالت سین‌کیانگ، که عمدتا مسلمان نشین است به کار می رفته به دستگاهی متصل بوده که پلیس چین و سایر مقامات دولتی از آن استفاده می کردند.
مغز شهر
دولت چین به طور فزاینده‌ای از طریق حسگرها و سایر فناوری ها، داده‌ها و اطلاعات تازه در مورد شهرها به دست می آورد.
ولی وقتی شهرها با غول های تکنولوژی خصوصی مانند علی بابا و تنسنت-که خودشان اطلاعات گسترده‌ای در باره شهروندان دارند-کار می کنند چه اتفاقی می افتد؟
مرکز علی بابا در شهر هانگژو، در شرق چین است و دو سال را صرف تهیه تجهیزاتی کرده که به مغز شهر شهرت دارد. این تجهیزات داده‌های دوربین‌ها و نیز موقعیت اتومبیل‌ها و اتوبوس‌ها را که به کمک جی پی اس (سیستم موقعیت یاب جهانی) شناسایی و بررسی کرده و جهت جلوگیری از راهبندان از این اطلاعات برای کنترل بیش از یک هزار چراغ راهنمایی استفاده می کند.
علی بابا ادعا می کند که تجهیزاتش کمک کرده که شهر هانگژو با ۷ میلیون جمعیت که زمانی پنجمین شهر چین از لحاظ تراکم ترافیک و راهبندان بود، اکنون از این لحاظ در مرتبه پنجاه و هفتم قرار گیرد.
در حال حاضر شهرهای چین زمین‌های وسیعی را در اختیار شرکت های فناوری قرار می دهند.
دولت شنژن هم اکنون قطعه زمین کوچکی به مساحت ۸۰۹ متر مربع را در اختیار شرکت تنسنت قرار داده تا برای احداث “شهر آینده نگر که بر تکنولوژی و نوآوری تمرکز دارد” از آن استفاده شود.
از طرف دیگر شهرهای کشورهای غربی هم به طور فزاینده‌ای با شرکت‌های چینی معامله می‌کنند.
اخیرا اعضای انجمن شهر داروین در استرالیا به چین سفر کردند تا با مقامات شرکت فناوری هواوی، ملاقات و با تکنولوژی این شرکت در شنژن آشنا شوند. نتیجه این سفر سفارشی به ارزش ۱۰ میلیون دلار برای ساخت ۹۰۰ لامپ هوشمند ال ای دی ( که انرژی کمتری برای تولید روشنایی مصرف می کند)، ۲۴ حسگر محیط زیست و شبکه‌ای شامل ۱۳۸ دوربین تلویزیون مدار بسته بود.
کان واتسکالیس، شهردار داروین با رد کردن این اعتراض ها که شهر داروین برنامه ای مشابه سیستم امتیاز اجتماعی چین را پیاده می‌کند، به کانال اِی بی سی نیوز، گفت: “شناسایی چهره‌ها در دستور کار نیست…و دوربین‌های ما نمی توانند بگویند شما چه کسی هستید یا چکار می کنید.”