رئیس مرکز تحقیقات “پیشگیری و درمان چاقی” پژوهشکده علوم غدد درون‌ریز و متابولیسم ضمن تأکید بر تقدم “پیشگیری” از چاقی نسبت به “درمان” آن، از ابتلای تعداد چشمگیری از جمعیت کشور به چاقی و اضافه وزن خبر داد و گفت: برای پیشگیری از وزن زیاد، تربیت ذائقه فرزند باید از سنین شیرخوارگی و حتی دوران جنینی آغاز شود. مصرف فست فودها و غذاهای پرکالری در مادران باردار با بروز استعداد چاقی کودک در سال‌های اولیه و بعدی زندگی ارتباط مستقیم دارد.
مجید ولی‌زاده، با اشاره به اینکه درمان طولانی مدت چاقی در بسیاری از موارد با موفقیت کمی همراه است، توضیح داد: اگر کسی بعد از به وجود آمدن چاقی و پیدا کردن اضافه وزن به دنبال درمان باشد، موفقیت کمی به دست می‌آورد؛ چرا که اولاً در راه سختی قدم گذاشته و ثانیاً احتمال موفقیت بلندمدت او در حفظ وزن کم شده، زیاد نیست. افراد معمولاً بعد از حدود یک تا دو یا پنج سال، استفاده از رژیم و ورزش را رها می‌کنند و چاقی دوباره برمی‌گردد.
وی ضمن تأکید بر اهمیت بیشتر “پیشگیری” از چاقی نسبت به “درمان” آن، بهترین زمان پیشگیری از چاقی را سال‌های اولیه زندگی دانست و گفت: پیشگیری از چاقی نه تنها در سنین کودکی نسبت به سال‌های بعدی عمر مؤثرتر است، بلکه زمان شیرخوارگی، نوزادی و حتی جنینی زمان‌های بهتری برای این امر محسوب می‌شوند. بدین ترتیب زنان باردار یا زنانی که قصد باردار شدن دارند باید در طول بارداری و پیش از آن، وزن خود را کنترل کرده و از مصرف مواد پرکالری و کم تحرکی پرهیز کنند.
رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و درمان چاقی افزود: ممکن است چاقی جنین درون رحم بروز نکند، اما رژیم پرکالری مادر در حین بارداری می‌تواند بر بروز استعداد چاقی کودک در سنین بعد از تولد و بزرگسالی مؤثر باشد.
ولی‌زاده ضمن تأکید مجدد بر اینکه “زمانی که از پیشگیری حرف می‌زنیم بهتراست به سنین پیش از ۵ سالگی فکر کنیم”، اظهار کرد: تحقیقات اخیر مؤید این نکته است که مداخلات مرتبط با پیشگیری از چاقی حتی در سنین مدرسه تأثیر مورد نظر را ندارد و هر چه به سنین ابتدایی زندگی و حتی دوران جنینی برگردیم، مداخلات مرتبط با چاقی مؤثرتر خواهد بود.
تغذیه کودکان و خردسالان با غذاهای طعم‌دار؛ ممنوع!
وی در پاسخ به این سوال که چه رژیمی در مادران باردار موجب بروز استعداد چاقی یا تغییر ذائقه در جنین خواهد شد، تشریح کرد: مصرف غذاهای دارای افزودنی‌های مختلف، غذاهای آماده یا فست فود و نوشابه‌های گازدار در مادران باردار، حتی اگر آنها را چاق نکند و دریافت کالری زیاد در مدت کوتاه صورت گیرد، بر برنامه‌ریزی متابولیکی جنین و تغییر ذائقه آن تأثیرگذار است.
رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و درمان چاقی ادامه داد: این تغییر ذائقه در سنین بعدی خودش را به صورت چاقی و اضافه‌وزن در دوران کودکی، و حتی نوزادی و شیرخوارگی می‌تواند نشان دهد.
ولی‌زاده خاطرنشان کرد: بعد از شش ماهگی والدین می‌توانند به تدریج به فرزند خود غذا بدهند. از سنین چهار ماهگی به بالا بعضی خانواده‌ها خوششان می‌آید شیرخوارشان پفک یا نوشابه بخورد، در حالی که در این سنین ذائقه کودک تربیت می‌شود و خنده‌های سرخوشانه والدین به چنین مواردی در آینده ممکن است جای خودش را به ناراحتی‌های غیرقابل جبران بدهد.
وی تأکید کرد: بنابراین توصیه می‌شود خانواده‌ها به تربیت ذائقه کودکان از سنین پایین اهمیت دهند و از دادن غذاهای طعم‌دار دارای ادویه‌های مختلف به فرزندان خودداری کنند؛ چرا که علاوه بر تغییر ذائقه و تمایل به سمت غذاهای غیرسالم ممکن است به مسائل حساسیتی و آلرژیکی منجر شود.
۴۰ میلیون نفر در ایران درگیر با چاقی و اضافه وزن
رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و درمان چاقی درباره میزان شیوع چاقی گفت: مطالعات اخیر که ۱.۵ سال پیش انجام شده، نشان می‌دهد در کشور ما ۱۷.۵ میلیون نفر از افراد بالغ چاق هستند و شاخص توده بدنی (BMI) آنها بیشتر از ۳۰ کیلوگرم بر مترمربع است. همچنین حدود ۲۳ میلیون نفر دچار اضافه وزن هستند، بنابراین می‌توان گفت در مجموع حدود ۴۰ میلیون نفر از مردم ایران دچار وزن غیرطبیعی یا بیشتر از مطلوب هستند.
ولی‌زاده با بیان اینکه از هر شش کودک نیز یک نفر دچار اضافه وزن است، یادآور شد: چاقی در همه کشورها رشد داشته، اما بعضی کشورها توانسته‌اند افزایش روند چاقی را کند یا متوقف کنند. در کشورهای توسعه یافته به ویژه ایالات متحده، چاقی‌های خیلی شدید به وفور دیده می‌شود اما دولت توانسته است رشد این موضوع را تا حدی مهار کند. این در حالی است که در کشورهای در حال توسعه، آهنگ رشد کمی سریع است و باید برای آن هر چه سریع‌تر تمهیداتی اندیشیده شود.
دو عامل مؤثر در پیشگیری از چاقی
وی ذیل راهکارهای همگانی پیشگیری از چاقی توضیح داد: چاقی فراتر از یک موضوع فردی است و صرف اینکه به افراد آموزش دهیم چه غذاهایی سالم یا ناسالم هستند، کافی نیست. همچنین توصیه به افراد برای داشتن تحرکات بدنی نیز کفایت نمی‌کند و لازم است دولت‌ها همان‌طور که برای بیماری‌های عفونی از جمله مالاریا، سل و … به فکر تولید واکسن و راه‌های پیشگیری مؤثرند، در رابطه با پیشگیری از چاقی هم سیاست‌گذار اصلی باشند.
رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و درمان چاقی در همین زمینه ادامه داد: به عنوان مثال حمل ونقل عمومی باعث می‌شود افراد کمتر از وسایل شخصی استفاده کنند و برای رسیدن به ایستگاه‌های حمل و نقل عمومی تحرک بیشتری داشته باشند. بدین ترتیب جهت دسترسی به وسایل حمل و نقل عمومی، فعالیت بدنی افراد به طور ناخودآگاه افزایش پیدا می‌کند؛ البته به این شرط که دسترسی کافی و در مکان‌های مناسب با کیفیت و امنیت قابل قبول وجود داشته باشد و فرد هم به این نتیجه برسد که استفاده از این وسایل هم صرفه اقتصادی دارد و هم برای سلامتش مناسب است.
ولی‌زاده همچنین به آلودگی هوا اشاره کرد و یادآور شد: هر چه هوا، به‌خصوص در فصول سرد سال، آلوده‌تر باشد، افراد در خانه ماندن یا فعالیت محدودتر را ترجیح می‌دهند. بنابراین چنان چه دولت‌ها موجبات هوای پاک را فراهم آورند، تحرک افراد بیشتر خواهد بود، که خود مانعی برای افزایش وزن به حساب می‌آید.
همچنین سیاست گذاری و فرهنگ سازی برای تشویق به عدم استفاده از وسایل نقلیه شخصی، اولویت داشتن ساخت پیاده‌روهای مناسب و ایمن و اولویت داشتن عابرین پیاده و دوچرخه سواران بایستی مدنظر باشد.
شیوع بیشتر چاقی در طبقات اجتماعی پایین
وی همچنین با اشاره به اینکه درآمد افراد می‌تواند در بروز چاقی مؤثر باشد، تصریح کرد: چاقی امروزه بیماری افراد با درآمد بالا نیست، بلکه اتفاقاً بیشتر در طبقات اجتماعی پایین دیده می‌شود. سبزیجات، میوه‌جات و مواد حاوی فیبر نسبتاً گران‌تر هستند در حالی که مواد دارای ارزش تغذیه‌ای پایین، کالری بیشتری دارند و ارزان‌قیمت‌ترند. قیمت نوشابه، تفاوت چندانی با قیمت آب ندارد و کسی که از طبقه اجتماعی پایین است ممکن است فکر کند خرید نوشابه به‌صرفه‌تر است. این در حالی است که خرید چند بسته پفک هم از تعدادی سیب، به صرفه‌تر به نظر می‌رسد چون این تنقلات حجیم‌تر هستند و استفاده از آنها راحت‌تر است؛ ضمن آنکه ماندگاری بیشتری هم دارند.
رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و درمان چاقی با اشاره به اینکه افراد از طبقات پایین اجتماعی بیشتر از مواد با کیفیت غذایی پایین و حاوی کالری زیاد استفاده می‌کنند، اضافه کرد: بر خلاف گذشته، بیشتر شاهد آن هستیم که چاقی در بین طبقات پایین دیده می‌شود، مضاف بر اینکه این گروه ممکن است به قدری درگیر کار باشند که وقت چندانی برای سلامتی خود و فعالیت بدنی صرف نکنند.
تعیین مالیات بیشتر برای مواد غذایی مضر
ولی‌زاده ذیل راهکارهای اقتصادی مبارزه با چاقی گفت: از جمله سیاست‌گذاری‌های مورد استفاده و مؤثر در کشورهای پیشرفته، وضع مالیات بر مواد غذایی ناسالم است که می‌تواند در پیشگیری از چاقی مؤثر واقع شود. در این کشورها از کارخانه‌های تولیدکننده نوشابه‌ها یا تنقلات (مواد غذایی مضر)، به نفع ترویج غذاهای سالم مالیات گرفته می‌شود.
وی اضافه کرد: همچنین کارخانه‌هایی که محتوای غذایی سالم‌تر با محتوای قند و چربی کمتر تولید می‌کنند، مورد تشویق قرار می‌گیرند. بنابراین سیاست‌های مختلفی در جهت ترویج تحرک بدنی، مصرف غذاهای سالم و مصرف کمتر مواد مضر وجود دارد. همچنین فراهم کردن خطوط ویژه برای عبور دوچرخه و تأمین امنیت آنها و فرهنگ‌سازی برای توجه بیشتر شهروندان می‌تواند سیاستی مؤثر در این زمینه به شمار آید.
اهمیت تحرک کودکان در خانه
رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و درمان چاقی در بخش دیگری از سخنان خود، به مسائل فرهنگی مؤثر بر پیشگیری از چاقی اشاره کرد و گفت: از لحاظ فرهنگی این طرز فکر وجود دارد که از زمان ورود به خانه باید سکوت برقرار باشد و بچه‌ها باید در تمام ساعات روز بی‌سر و صدا باشند. این در حالی است که بچه‌ها باید بتوانند در ساعات مناسبی از روز در حیاط یا پارکینگ خانه‌ها فعالیت بدنی داشته باشند؛ البته به ترتیبی که مانع آسایش دیگران در ساعات استراحت نشوند.
ولی‌زاده با اشاره به اینکه متأسفانه امروزه یکی از تفریحات ما “اقناع ذائقه” است، توضیح داد: زمانی که کاری نداریم در یخچال را باز می‌کنیم یا به عنوان تفریح، به فکر خوردن هستیم. این در حالی است که اگر فضای مناسب تفریح، تحرک بدنی وجود باشد و برای این موضوع فضاسازی و فرهنگ‌سازی شود، افراد گزینه‌های دیگری جز خوراک را به عنوان تفریح انتخاب می‌کنند.
درمان اصلی چاقی تغییر شیوه زندگی و عادات است
وی در بخش دیگری از سخنان خود، درمان اصلی چاقی را تغییر شیوه زندگی و عادات گذشته دانست و گفت: کسی که می‌خواهد چاقی خودش را کنترل کند، باید بعضی عادت‌ها در مصرف غذا و تنقلات را کنار بگذارد. غلبه بر پرخوری عصبی یا پرخوری شبانه، تکنیک‌هایی دارد که با به‌کارگیری علم روان‌شناسی قابل کنترل است.
رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و درمان چاقی در همین زمینه کنترل وزن و چاقی را یک کار تیمی دانست و توضیح داد: متخصصان تغذیه، تربیت بدنی، پزشکی ورزشی، رفتارشناسان، روان‌َشناسان سلامت و روان‌پزشکان و در صورت لزوم متخصصین داخلی و غدد می‌توانند به صورت هماهنگ وارد عمل شوند و ببینند که مشکل فرد در عدم تغییر عادات کجاست. در کنار این مداخلات، دارو هم ممکن است برای بعضی از افراد مبتلا به چاقی تجویز شود.
ولی‌زاده در پایان با بیان اینکه تمامی دستگاه‌ها به نتایج تحقیقاتی که در قالب مقاله منتشر شده دسترسی دارند، خاطرنشان کرد: کاربست‌های علمی نتایج تحقیقات را به وزارت بهداشت اعلام و به رسانه‌ها منتقل می‌کنیم. این در حالی است که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از طریق دفاتر خود از جمله دفتر بهبود تغذیه، دفتر سلامت زنان، دفاتر مربوط به کودکان و نوجوانان و … بر اساس نتایج فوق برنامه‌ریزی می‌کنند، اما لازم است که دستگاه‌ها با هم هماهنگ باشند و تمام وزارتخانه‌ها (ازجمله آموزش و پرورش، ورزش و جوانان، جهاد کشاورزی، صنعت معدن و تجارت)، سازمان‌ها (از جمله بهزیستی که بر مهدکودک‌ها نظارت می‌کند) و رسانه‌ها به وظایف خود در این زمینه عمل کنند. در حال حاضر برنامه‌ها پراکنده است و از انسجام کافی برخوردار نیست. /ایسنا