آخرین دستاورد مأموریت گایا غنی‌ترین نقشه فضایی است که اخیرا منتشر شده است. امید می‌رود این نقشه، نقاط مبهم درک ما از کهکشان راه شیری را روشن کند.
فردریک آرِنو اخترشناس فرانسوی یکی از صدها دانشمندی است که انبوه داده‌های تازه تلسکوپ فضایی گایا را می‌کاود. وی می‌گوید: «کهکشان راه شیری ۱۰۰ هزار سال نوری درازا دارد و ما ۲۶ هزار سال نوری با مرکز آن فاصله داریم شناختمان از آن اندک است مثلا واقعا نمی‌دانیم چند بازو دارد؛ گایا بناست در این مسیر به ما کمک کند.»
تلسکوپ گایا که محصول آژانس فضایی اروپا است تا کنون بیش از ۱/۷ میلیارد ستاره را بررسی کرده و امید می‌رود اطلاعات بسیار زیادی به ما بدهد. این تعداد بیش از ده برابر اجرام آسمانی است که تلسکوپ فضایی پیشین این آژانس به نام هیپارکوس ثبت کرده بود. بنا براین اکنون لحظه‌ای کلیدی در اخترشناسی است.
فردریک آرِنو می‌افزاید: «ناگهان اجرام بیشماری در اختیار داریم که فواصل آنها را با هم می‌دانیم و از میزان درخشندگی آنها نیز آگاهیم و بر این اساس می‌توانیم به خواص فیزیکی‌شان پی ببریم. درحالیکه پیش از این با شیوه‌های دیگر به دنبال آنها بودیم.»
داشتن چنین نقشه وسیعی از ستارگان آسمان، سالها هدف اخترشناسان بوده است. یکی از تلاش‌های عمده در این زمینه در سال ۱۸۸۷ در پاریس انجام شد. طرح‌های دقیقی از ستارگان در پروژه‌ای به نام «نقشه آسمان» ترسیم شد. اما امروز اخترشناسان تلسکوپی فضایی با وضوح یک میلیارد پیکسل در اختیار دارند.
شانتال پانِم مدیر اجرایی پروژه گایا می‌گوید: «گایا یک و نیم میلیون کیلومتر با زمین فاصله داشته و روی محور خورشید/زمین قرار دارد و هر ۶ ساعت یکبار به دور خود می‌گردد. با این حرکت می‌تواند تمام کهکشان را بررسی کند. بنابراین ظرف چند سال نقشه کامل آسمان را خواهیم داشت.»
وی می‌افزاید: «سه ابزار در این مجموعه تعبیه شده؛ یک استرومتر که موقعیت را می‌سنجد؛ یک فوتومتر که برای سنجش رنگ‌ها به کار می‌رود و یک اسپکترومتر که اجازه می‌دهد سرعت دور یا نزدیک شدن ستارگان به خودمان را بسنجیم.»
نتیجه کار، نمایی استثنایی از کهکشان ما در فضا است؛ بهترین تصویری که تا کنون از راه شیری داشته‌ایم.
تیمو پروستی، اخترشناس فنلاندی، مدیر تیم علمی گایا در این باره می‌گوید: «ما با محاسبات گایا؛ شمار ستارگان نقاط مختلف آسمان را محاسبه می‌کنیم. آنچه اینجا می‌بینیم یک ساختار گسترده عظیم است که همان کهکشان راه شیری است. نقاط تاریکی بالای آن دیده می‌شود. به نظر می‌رسد در این نقاط تاریک ستارگان کمتری هست اما اینطور نیست چون غبار جلوی ستارگان را گرفته است.»
اطلاعات ارسالی گایا همچنین به ساخت نمایشگر یکتایی از راه شیری کمک کرده است. این نمایشگر نشان می‌دهد که ستارگانِ نزدیک به ما چطور در فضا و زمان حرکت می‌کنند.اخترشناسان با نگاه به این نمونه شبیه‌سازی شده و مطالعه اطلاعات آن می‌توانند به قلب تاریک کهکشان نفوذ کنند و چیزهایی را بیابند که انتظارش را نداشته‌اند.
تیمو پروستی می‌افزاید: «باور ما این است که کهکشان ما شبیه یک دیسک است که ساختاری مارپیچی دارد و همه اجرام در آن به زیبایی می‌گردند. اما اطلاعات تازه گایا به ما می‌گوید رفتار ستارگانِ کمی دورتر از ما مطابق انتظار نیست. گردش آنها مختل شده است. چیزی در کهکشان ما مزاحمت ایجاد می‌کند. هنوز نمی‌دانیم چه چیزی، اما می‌دانم که پژوهش‌های بسیاری روی این زمینه بخصوص متمرکز خواهد شد.»
بررسی سرگذشت کهکشان راه شیری از نقطه خاصی در درون این کهکشان، کشف‌های بسیاری را در تمامی زمینه‌های اخترشناسی نوید می‌دهد. فرانسوا مینیار، یکی از بنیانگذاران مأموریت گایا امیدوار است که اطلاعت کافی درباره ۱/۷ میلیارد ستاره بتواند پاسخی برای یکی از بزرگترین پرسشهای ما بیابد؛ اینکه کهکشان مارپیچی ما واقعا چند بازو دارد؟
وی می‌گوید:«در این داده‌ها، تمامی مواد لازم از حرکات و فواصل اجرام آسمانی، برای بررسی موجود است. سوال ما دیگر فقط این نیست که چه بازوهایی در کار است بلکه اینها است که آیا ستارگان این بازوها با هم متفاوت‌اند؟ آیا همزمان زاده شده‌اند؟ آیا بازوها تاریخچه یگانه‌ای دارند؟ یا حاصل تلفیق با کهکشانی بیرونی هستند؟ اینها سوالات عمده است و داده‌های گایا برای چنین پژوهشی قطعا اساسی است.»
از زمان ساخت رصدخانه پاریس تاکنون یعنی از ۳۵۱ سال پیش، اخترشناسی راه درازی را پیموده است. تلسکوپ‌های فضایی محاسبات دقیقی را از اجرامی ارائه می‌دهند که میلیون‌ها سال نوری با ما فاصله دارند و ما شاهد آن هستیم که چطور همه چیز در حرکت است.
فردریک آرنو می‌گوید: «هیچ چیز ثابت نیست. زمین با سرعت ۳۰ کیلومتر بر ثانیه یعنی ۱۰۰ هزار کیلومتر بر ساعت دور خورشید می‌گردد؛ خود منظومه شمسی با سرعت عظیم ۲۳۰ کیلومتر بر ثانیه حرکت می‌کند. و خود کهکشان ما با گروهی از کهکشان‌های نزدیکش با سرعت ۶۰ کیلومتر بر ثانیه می‌گردد. درحالیکه این گروه کهکشانی با سرعت ۶۰۰ کیلومتر در ثانیه در فضا جابجا می‌شوند یعنی ۲ میلیون کیلومتر بر ساعت. همه چیز در جنبش است!»
انتشار اطلاعات ارسالی گایا در بهار امسال گامی عظیم در مطالعه کهکشان راه شیری بود. با اطلاعاتی که این تلسکوپ فضایی هر ۱۱ ساعت به زمین مخابره می‌کند داده‌های بسیار بیشتری در راه است که در سالهای پیش رو منتشر خواهد شد.