زنجیرۀ بلوکی چیست و چرا انقلابی در دنیای مجازی محسوب می‌شود؟

نزدیک به یک دهه از خلق «Blockchain» یا زنجیرۀ بلوکی و «cryptocurrency» ارز رمزنگاری شده یا ارز دیجیتال می‌گذرد. دربارۀ این فناوری‌ها چه می‌دانیم؟ آیا می‌توان آنها و کاربردشان را به زبانی ساده توضیح داد؟ چه اپلیکیشن‌هایی مجهز به فناوری زنجیرۀ بلوکی هستند و چگونه ممکن است این فناوری جهان را تغییر دهد؟

این سوالاتی است که خبرنگار یورونیوز از فابیو آلوز مورا، کارشناس قوانین تجارت و مشاور استراتژی و توماش لیوک، از بنیانگذاران موسسه فناوری اطلاعات OriginTrail پرسیده است. در ادامه توضیح ساده این فناوری‌های پیچیدۀ دیجیتالی ارائه می‌شود.

زنجیرۀ بلوکی و مهمترین فواید آن چیست؟

فابیو آلوز مورا: برای توضیح سادۀ زنجیرۀ بلوکی باید نگاهی به ماهیت اینترنت بیندازیم. اینترنت یکی از مهره‌های کلیدی ستون فقرات جامعۀ امروز ماست. تقریبا صد درصد ارتباطات مخابراتی از طریق اینترنت انجام می‌شود و دانش و اطلاعات از طریق اینترنت به اشتراک گذاشته شده یا توسعه می‌یابد.

کل سیستم مالی جهان بصورت آنلاین و به کمک اینترنت در حال انجام است. فعالیتهایی که در بخش‌هایی همچون بازاریابی و مصرف، سرگرمی، مبارزات سیاسی و شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود، همۀ این فعالیتهای انسانی بطور فزاینده‌ای به شکل آنلاین و به کمک شبکه‌ای انجام می شود که اینترنت نام دارد و در دهه ۷۰ میلادی طراحی شده است.

نکته مهم اینکه اینترنت همچنان همان طراحیِ ساختاری، همان معماری و همان پروتکل به اشتراک گذاری داده‌ها را در هسته خود حفظ کرده که پنجاه سال پیش در زمان آغاز به کار داشته است.

اینترنت یک شبکه غیرمتمرکز است به این معنا که رایانه‌ها، گوشی‌های هوشمند و سایر دستگاهها به یک گره ویژه (نقطه‌ اتصال یا node) وصل هستند که می‌تواند یک نقطه کانونی، یک سرور، یک ارائه دهنده خدمات اینترنت یا یک ابررایانه باشد.
این گره ویژه نیز به نوبۀ خود به گره‌های دیگری وصل شده‌ است؛ این اتصال بگونه‌ای است که درنهایت اجازه می‌دهد تا همۀ دستگاهها بتوانند از طریق یک «واسطه» با یکدیگر ارتباط داشته باشند. این واسطه، یک ارتباط برقرار شده (established connection) یا ارتباط ایجاد شده میان چند گره (several in-between nodes) است.

اینجا جایی است که زنجیرۀ بلوکی وارد می‌شود: زنجیره بلوکی شیوۀ ذخیره و توزیع و حتی تولید داده‌ها را تغییر می‌دهد.
زنجیرۀ بلوکی در واقع چیزی بیش از یک راه جدید برای ساختاربندی ثبت داده‌ها نیست. این فناوری اولین بار در سال ۲۰۰۹ میلادی توسعه داده شد و در آن زمان «شبکه توزیع شده» یا (distributed network) نام گرفت.

در مدل سنتی اینترنت، همۀ رایانه‌ها به گره‌هایی وصل هستند که کارشان متمرکز کردن و توزیع مجدد اطلاعات است اما در فناوری زنجیرۀ بلوکی، ساختار ذخیره و توزیع داده‌ها کاملا متفاوت است و به کمک چند فناوری پیشرفته مانند رمزنگاری (cryptography) و فشرده‌سازی پیشرفته داده‌ها، همه رایانه‌هایی که در زنجیره بلوکی هستند، «همۀ» اطلاعات را ذخیره کرده و در آن شبکه توزیع می‌کنند و همزمان، همۀ رایانه‌ها به همۀ رایانه‌های دیگر متصل هستند. این سیستم بدون گره‌های متمرکز کننده کار می‌کند و همۀ دستگاههای متصل به هم، خودشان به نوعی گره هستند.

به زبانی بسیار ساده، تفاوت شبکه‌های ارتباطی مانند اینترنت و زنجیرۀ بلوکی را می‌توان در سه عکس زیر نشان داد: سیستم‌ها یا متمرکز (centralised) هستند یا غیرمتمرکز (decentralised) و یا توزیع شده (distributed) که همان روش زنجیرۀ بلوکی است. در شکل سوم «همۀ» نقطه‌ها به «همۀ» نقطه‌های دیگر متصل هستند و نه به «برخی» از آنها.

به همین دلیل است که فناوری زنجیرۀ بلوکی یک «دفترکل توزیع شده» (DLT: Distributed Ledger Technology) نیز توصیف شده است. یعنی دفترکل یا دفتر ثبتی که اطلاعات آن بطور کامل در شبکه توزیع شده است.

چرا نام این فناوری از دو بخش «chain» و «block» تشکیل شده است؟

فابیو آلوز مورا: درک این نامگذاری زمانی آسان می‌شود که با شیوۀ توزیع اطلاعات در زنجیرۀ بلوکی آشنا شویم. برای این کار اول باید دانست که چگونه می‌توان در فعالیتهای شبکه‌ای که هیچ نوع سیستم کنترل مرکزی برای گره‌های آن وجود ندارد، نظم حاکم کرد؟

در زیرمجموعۀ مدل زنجیرۀ بلوکی، چند شبکۀ ساختاربندی شده وجود دارد. هر رایانه یا وسیله دیگری که به زنجیرۀ بلوکی متصل شود، فایلی با همۀ اطلاعاتی که تا آن زمان در زنجیرۀ بلوکی بوجود آمده را دریافت می‌کند و به مجموعه‌ای از قوانین ساده می‌پیوندد که به پروتکل مشهور هستند.

بنا بر یک اصل مهم در زنجیرۀ بلوکی، همواره بعد از یک زمان مشخصی همۀ اطلاعات موجود در شبکه، بسته‌بندی و فشرده و رمزنگاری می‌شوند. این بستۀ اطلاعاتی که بلاک (block) نامیده می‌شود، به جمع دیگر بلاکها می‌پیوندد و به این ترتیب پس از مدتی زنجیره‌ای از بلاکها یا «Blockchain» تشکیل می‌شود.

این بلاکهای «بسته‌بندی شده» همچنان برای استفاده در دسترس کاربران هستند اما هرگز قابل حذف یا تغییر نیستند. تغییر داده‌ها در بلاکهای زنجیر شده به یکدیگر از لحاظ فنی غیرممکن است و تنها یک راه برای حذف آنها وجود دارد: اینکه کل زنجیره را حذف کنیم.

هر کامپیوتری که به این زنجیره متصل باشد، این توانایی را دارد که کل ساختار زنجیرۀ بلوکی و محتوای آنها را دوباره ایجاد کند. بر اساس قوانین زنجیره بلوکی، این کار بطور خودکار هم انجام می‌شود.

چرا زنجیرۀ بلوکی یک انقلاب است؟ این سیستم چه قدرتی دارد؟

فابیو آلوز مورا: برای پاسخ به این سوال باید نگاهی به ساختار جوامع امروزی بیندازیم و به اینترنت و ساختار غیرمتمرکز آن که بر چند گره مبتنی است، بنگریم. هرکسی که گره‌ها را کنترل کند، بر کل اینترنت کنترل دارد و می‌توان گفت کسی که اینترنت را کنترل کند، جهان را کنترل می‌کند.

تنها با کنترل چند گره می‌توان به سانسور اطلاعات در کل یک کشور یا منطقه پرداخت و این همان کاری است که برخی کشورها با فیسبوک، واتس‌اپ یا تلگرام می‌کنند.
می‌توان با کنترل گره‌ها یک کشور را تحریم مالی و اقتصادی کرد؛ چیزی که برای ایران اتفاق افتاد و تا چند سال ارتباط این کشور با سیستم مالی جهانی قطع شد و به این ترتیب نمی‌شد با کارتهای اعتباری بین‌المللی از دستگاههای خودپرداز ایران پول دریافت کرد.
با کنترل برخی گره‌ها همچنین می‌توان به بازیابی یا دستکاری اطلاعات، بازتولید و توزیع گسترده اطلاعات حتی اطلاعات دروغین پرداخت.

امروزه در سراسر جهان، بیش از پول واقعی این پول دیجیتال است که در گردش است. بیش از ۹۲ درصد پول موجود در جهان، دیجیتال است. این پولی نیست که توسط دولت خلق شده باشد بلکه پولی است که توسط بانکهای خصوصی و اقتصادی خلق شده و تنها در اینترنت وجود دارد.

علاوه بر این، پورتال‌های آنلاین و شبکه‌های اجتماعی فعال در بستر اینترنت نیز به مهمترین فضا برای تبلیغات سیاسی و تاثیرگذاری بر مردم تبدیل شده‌اند. بنابراین ساختار اینترنت نقش مهمی در شکل دادن به وضعیت کنونی حاکم بر جهان داشته است.

زنجیرۀ بلوکی می‌تواند این وضعیت را تغییر دهد زیرا با توجه به ساختار آن و نبود گره‌های متمرکز کننده، بطور بالقوه هیچ مقامی توانایی کنترل زنجیره بلوکی یا به حالت تعلیق درآوردن آن را ندارد و این کار غیرممکن است. یادمان باشد که پس از آنکه یکبار زنجیرۀ بلوکی شکل گرفت و آغاز به کار کرد، دیگر نمی‌توان آن را متوقف کرد.

معماری غیرمتمرکز زنجیرۀ بلوکی، توان محاسباتی شگفت‌انگیزی نیز به این سیستم در مقایسه با کامپیوتر داده است. به عنوان مثال، بر اساس گزارشی که در سال ۲۰۱۳ میلادی در مجلۀ اقتصادی «فوربس» آمریکا منتشر شد، قدرت محاسباتی جهانی بیت کوین در زنجیرۀ بلوکی ۲۵۶ بار بیشتر از قدرت محاسباتی آن در ۵۰۰ سوپرکامپیوتر برتر جهان است.

البته این مقاله در سال ۲۰۱۳ میلادی نوشته شده است درحالی که تخمین زده می‌شود امروزه قدرت محاسباتی جهانی زنجیرۀ بلوکی بیش از ۸۰۰ بار بیش از کل سیستم گوگل باشد.

با زنجیرۀ بلوکی چه تغییراتی می‌توان بوجود آورد؟

فابیو آلوز مورا: برای درک تاثیر بالقوۀ زنجیرۀ بلوکی بر جامعه و اینکه چرا افرادی که بر بیت کوین یا دیگر ارزهای دیجیتالی تاثیر گذار هستند از زنجیرۀ بلوکی انتقاد می‌کنند، مثالی ساده می‌زنیم.

فرض کنید که من یک فروشگاه الکترونیک دارم و پرداختها با بیت کوین را نیز می‌پذیرم. سپس مقامات قانونی را تصویب می‌کنند که می‌گوید داد و ستد با بیت کوین در کشور من ممنوع است. با وجود این ممنوعیت، من باز هم به کمک زنجیرۀ بلوکی می‌توانم به داد و ستد با بیت کوین ادامه دهم زیرا مقامات هیچ قدرتی برای کنترل یا مسدود کردن زنجیرۀ بلوکی ندارند.

در این حالت اگر من بیت کوین‌های خودم را به ارزهای سنتی مانند دلار و یورو نفروشم، آنگاه هیچ راهی برای دولت برای آگاهی از این دارایی‌ها باقی نمی‌ماند و اگر فروشگاههای اطرافم مانند نانوایی، داروخانه و پزشک خانوادگی نیز حاضر به پذیرش بیت کوین به جای پول سنتی شوند، آنگاه من می‌توانم بخش قابل توجهی از هزینه‌های زندگیم را از این مسیر پرداخت کنم و به این ترتیب هرچه استفاده از این پول دیجیتالی میان مردم بیشتر شود، نیاز آنها به پول‌های سنتی کمتر خواهد شد.

استفادۀ کمتر از پول‌های سنتی، به معنای درآمدزایی کمتر برای دولت و بانکهاست. مردم بسیاری در سراسر جهان از حکومتهای کشورشان و سیستم‌های سنتی پرداخت مالیات و فساد دولتی که در پی تسلط دولت بر منابع مالی کشور بوجود می‌آید ناراضی هستند و بیت کوین در زنجیرۀ بلوکی این مشکل آنها را برطرف می‌کند.

فناوری زنجیرۀ بلوکی چه اپلیکیشن‌هایی را شامل می‌شود؟

فابیو آلوز مورا: این فناوری به برنامه‌های کاربردی متعددی مجهز است که به کمک آنها می‌توان به صدور اسناد، استفاده از ارزهای دیجیتالی، رهگیری محصولات و کالاها، رای گیری، مدیریت پروژه، ارائه خدمات مالی، مدیریت ارتباط با مشتری و غیره پرداخت.

به عنوان مثال در زنجیرۀ بلوکی یک اپلیکیشن حمل و نقل شبیه «اوبر» به نام «Arcade City» وجود دارد؛ با این تفاوت که دیگر شرکتی مانند اوبر پشت ماجرا قرار ندارد و در روش جدید، زنجیرۀ بلوکی درخواستهای خودرو را دریافت می‌کند و آنها را به نزدیکترین رانندگانی که در اپلیکیشن ثبت نام کرده‌اند می‌فرستند. برای پرداخت کرایه نیز به همین شیوه عمل می‌کند.
با این اپلیکیشن دیگر هیچ شرکتی برای این نوع خدمات از مسافر یا از راننده هزینه بیشتری دریافت نمی‌کند؛ هزینه‌ای که در برخی از کشورها گاه بیش از ۲۵ درصد از مبلغ کرایه را تشکیل می‌دهد. بنابراین درنهایت پول کمتری از مسافر دریافت شده و پول بیشتری به راننده می‌رسد.

از دیگر اپلیکیشن‌های زنجیرۀ بلوکی می‌توان به «Ehab» اشاره کرد؛ پلتفرمی که به هر کاربر اجازه می‌دهد پول لازم برای ساخت خانۀ خود را با توزیع ژتون‌هایی میان علاقمندانی از سراسر جهان و با سرمایۀ آنها تامین کند. کاربر با فروش ژتون‌ها پول لازم را از سرمایه گذاران مختلف دریافت می‌کند و به این ترتیب خانه‌اش را با پولی می‌سازد که در مقایسه با پولی که به عنوان وام از بانک دریافت می‌کرد، بهرۀ کمتری به آن تعلق می‌گیرد. درنهایت نیز پول سرمایه گذاران را به صاحبان ژتون‌ها بر می‌گرداند.

تقلب در ارزهای دیجیتالی

فابیو آلوز مورا: علت تقلبهایی که گاه در بخش ارزهای دیجیتالی دیده می‌شود این است که تبادل این ارزها در حال حاضر در زنجیرۀ بلوکی انجام نمی‌شود بلکه به سادگی در سایتهایی انجام می‌شود که مردم پول نقدشان را در آنجا به ارزهای دیجیتالی تبدیل می‌کنند و یا به داد و ستد با ارزهای مختلف دیجیتالی می‌پردازند. بنابراین آنها همچنان در محیطی قرار دارند که در قبال حملات هکرها آسیب‌پذیرند. به همین دلیل است که همواره به این افراد پیشنهاد می‌شود که یک کیف پول ارزمجازی امن و رمزنگاری شده (physical cyber-wallet) داشته باشند؛ چیزی که بتواند دارایی آنها را ایمن و جدا از اینترنت نگه دارد. به آنها همچنین توصیه می‌شود که تنها در زمانی به اینترنت وصل شوند که قصد خرید یا فروش ارز دیجیتالی دارند تا به این ترتیب با خطرات غیرضروری کمتری مواجه شوند.

آیا زنجیرۀ بلوکی به جنایتکاران و تروریستها کمک می‌کند؟

فابیو آلوز مورا: پس از ایجاد اینترنت، برای اولین بار در تاریخ مجموعه‌ای از فعالیتهای جنایی در این شبکه ظهور کرد. برخی شروع به فروش مواد مخدر کردند و برخی از این فرصت برای فروش اسلحه استفاده کردند و برخی از این راه به قاچاق انسان پرداختند. همچنین از اینترنت به عنوان ابزاری برای پولشویی استفاده شد؛ چیزی که بدون وجود اینترنت ممکن نبود.

با پدید آمدن زنجیرۀ بلوکی نیز بار دیگر موجی از ابتکارات جنایی ظهور کرد. اما در واقع هیچ شاهد آماری دربارۀ افزایش فعالیتهای مجرمانه به دلیل پدید آمدن زنجیرۀ بلوکی و یا رواج استفاده از ارزهای دیجیتالی وجود ندارد.

هنگامیکه یک فناوری نوین ظهور می‌کند، معمولا متخلفانی که در دیگر حوزه‌ها تحت فشار هستند به سرعت به فناوری جدید روی می‌آورند تا کسب و کارشان را به کمک این فرصت جدید توسعه دهند. با این حال، وجود این متخلفان به تدریج باعث تقویت امنیت این شبکه‌ها نیز شده است.

فابیو آلوز مورا: برای جلوگیری از فریب خوردن، باید همان کاری را کرد که در شرایط عادی انجام می‌دهیم. اگر می‌خواهید حسابی را در یک بانک آنلاین باز کنید، باید با دقت به بررسی سایت بانک بپردازید و احتمالا اطلاعاتی در این باره کسب کنید که صاحبان بانک چه کسانی هستند. همانطور که وقتی قصد خرید میوه‌ای عجیب را برای اولین بار در فروشگاهی دارید، اگر ندانید که چگونه باید بهترین آنها را انتخاب کنید، از کسی درخواست کمک و راهنمایی می‌کنید یا در گوگل به دنبال اطلاعاتی در این باره می‌گردید. برای استفاده از زنجیرۀ بلوکی و خرید ارزهای دیجیتالی نیز همین شیوه را باید اجرا کرد.