حدود دو هفته از محدودیت‌ها و تعطیلی‌های ناشی از کرونا گذشته بود که نوجوانی ۱۹ ساله در فیلیپین شروع کردن به دیدن خواب‌هایی بسیار واضح و روشن. الیشا آنجلس می‌گوید: “نیمه شب بود و من در بیمارستان بودم و دکتری دستم را جراحی می‌کرد. چند لحظه بعد فقط با یک دست از بیمارستان خارج شدم. یادم می‌آید دکتر را دیدم که داشت می‌رفت و با دست قطع شده من بازی می‌کرد. او حتی شروع کرد به تکه تکه کردن آن. بشدت احساس سر‌گشتگی می‌کردم.”
چند شب دیگر، او خواب دید چیزهای دیگری را گم می‌کند: “یا پول یا لپ‌تاپم.”
الیشا تنها نیست. کرونا در دنیا تغییرات شدیدی ایجاد کرده است و این روی رویاهایی هم که مردم می‌بینند تاثیر گذاشته است.
بعد از شیوع ویروس در بیش از ۱۷۵ کشور و اعمال محدودیت و تعطیلی‌های وسیع، بسیاری می‌گویند شدت و وضوح خواب‌هایشان بیشتر شده است.
اضطراب و استرس
دیردرا بارت از ماه مارس شروع کرد به ثبت و جمع آوری این رویاها و می‌خواست ببیند از آغاز این همه‌گیری جهانی چگونه رویا دیدن ممکن است تغییر کرده باشند.
خانم بارت استادیار روانشناسی دانشگاه هاروارد و کتاب نویسنده “کمیته خواب” است: “هر استرس بزرگی خواب‌های اضطراب‌آور و روشن و شفاف را افزایش می‌دهد. موارد زیادی از این رویاها در بررسی من وجود دارند.”
برخی از این رویاها مستقیما مربوط به تجربه‌ای اضطراب‌آور هستند: “بعد از دیدن فیلم شیوع (۲۰۱۱) خواب دیدم که مبتلا به کرونا شده‌ام. با تمام وجود حس می‌کردم که دارم خفه می شود و درد داشتم. چشمانم بی‌فروغ می‌شد و می‌دانستم دارم می‌میرم. بعد به من چیزی تزریق شد تا علائم از بین برود و بیماری در نهایت درمان شود ولی مطمئن نیستم که تاثیری داشت.”
خانم بارت درباره برخی رویدادهای بسیار اضطراب‌آور تحقیق کرده است: “درباره آمریکایی‌ها بعد از یازده سپتامبر، درباره کویتی‌ها بلافاصله بعد از اشغال عراق و درباره سربازان بریتانیایی در اردوگاه اسرای جنگی نازی‌ها.
به تجربه او، جنگ تصاویر بصری واضحی با خود می‌آورد که در رویا ظاهر می‌شوند ولی این همه‌گیری جهانی با جنگ فرق دارد.
دشمن نامرئی
خانم بارت می‌گوید: “این یک دشمن نامرئی است و بیشتر استعاری توصیف می‌شود. بسیاری در خواب، انبوه حشرات، سونامی، طوفان، گردباد و زلزله دیده‌اند.”
چارلی فکر می‌کند بدترین ترس‌هایش در خواب سراغش می‌آیند. بعد از محدودیت و تعطیلی‌ها، این جوان ۲۴ ساله از بخش ویلتشر در بریتانیا خواب‌های عجیب و غریبی درباره عنکبوت‌های بزرگ می‌بیند. او می‌گوید: “خواب دیدم یک عنکبوت عظیم از زیر تختخواب بیرون آمد و روی تخت خزید. عنکبوت به بزرگی گربه بود، رنگ پریده بود با پاهای شاخه شاخه. از اتاق بیرون دویدم و با فریاد کمک خواستم. مادرم توانست عنکبوت را در یک کیسه زباله بیندازد اما تا وقتی بیدار شوم در داخل کیسه وول می‌خورد.” اندازه و ظاهر عنکبوت‌ها متفاوتند ولی رویاهای چارلی همیشه در خانه اتفاق می‌افتند: “این رویا همیشه در مکان امن من و بخصوص در تختخوابم اتفاق می‌افتد که آن را خیلی واقعی‌تر جلوه می‌دهد.”
خانم بارت فکر می‌کند: “پناه گرفتن در خانه می‌تواند باعث شود افراد رویاهایشان را با جزییات حیرت‌انگیزی به یاد آورند. یکی از دلایل شاید این است که خواب افراد طولانی‌تر شده و برخی با زنگ ساعت خواب بیدار نمی‌شوند: “بسیاری از کسانی که به دلیل ساعت‌های طولانی کار یا زندگی اجتماعی پر مشغله کمبود خواب داشته‌اند، اکنون در حال جبران کم‌خوابی خود هستند.”
شخص دیگر که در این بررسی شرکت کرده می‌گوید خواب دیده یک روز آفتابی در پارک تبدیل به کابوسی شده است: “من با دوستانم روی نیمکت نشسته بودیم و حرف می‌زدیم. ناگهان صدایی شنیدیم و در آسمان یک هفت تیر بسیار بزرگ دیدم که با سرعت بالای سر ما پرواز می کرد و بسرعت تغییر جهت می‌داد و افراد را هدف می‌گرفت تا شلیک کند و آنها را بکشد. هفت تیر ما را نشانه گرفت و من شروع به فرار کردم و سعی کردم پنهان شوم.”
با اینکه هر شب میلیاردها نفر خواب می‌بینند اما برای رویا، این محصول همیشه اسرارآمیز مغز و یکی از عجیب‌ترین پدیده‌ها، هنوز توضیح زیادی وجود ندارد.
خواب رِم (REM)
لوییجی د جنارو درباره رویاهای کسانی که این روزها در ایتالیا در خانه‌ها حبس شده‌اند تحقیق می کند و شاهد افزایش چشمگیری در یادآوری رویاها بوده است.
به عقیده او بدخوابی ناشی از اضطراب عمومی می‌تواند به این علت باشد که اضطراب باعث می‌شود فرد در طول شب یا در مرحله‌ای از خواب به نام رم، بیشتر بیدار شود. در خواب رم مردمک چشم بسرعت در جای خود حرکت و تنفس و گردش خون تغییر میکنند و بدن وارد حالت فلج‌گونه می‌شود به نام “آتونیا”. این خواب در بازه‌های ۹۰ دقیقه‌ای رخ می‌دهد و در این مرحله است که رویا می‌بینیم. اگر فردی در خواب رم بیدار شود، به احتمال زیاد می‌تواند جزییات رویایش را به یاد بیاورد. خانم بارت می‌گوید: “رویاها واکنش عاطفی به این همه‌گیری جهانی هم هستند. کسانی که در این دوران کابوس دیده‌اند بیشتر شده‌اند.”
نیو دورو ۲۸ ساله از دوبلین می‌گوید در خواب دیده که در یک مهمانی یک روح برهنه در حیاط بوده: “یک روح ترسناک برهنه ما را محاصره کرده بود و گوسفندانی هم در اطراف می‌چرخیدند.”
“هیچ کس پلک نمی‌زد. من از روح و گوسفندها می‌ترسیدم، بخصوص از روح که یک مرد مسن بود.”
از واقعیت تا رویا
متخصصان قبول دارند که تجربه روزانه می‌تواند بروی رویا تاثیر مستقیم بگذارد و هر چه این تجربه‌ها از نظر عاطفی شدیدتر باشند احتمال اینکه در رویاهایمان پدیدار شوند هم زیاد می‌شود. همین باعث می‌شود افرادی که در خط مقدم هستند بیشتر مستعد کابوس دیدن باشند.
ایتالیا برای مقابله با شیوع کرونا بتازگی با استفاده از اپلیکیشن ردیاب تماس موسوم به “ایمونی” موافقت کرده است. کارلوتا این خبر را در تلویزیون دید که بعد به خوابش راه پیدا کرد: “خواب دیدم بیدار شدم و چیزی را روی پیشانیم حس می‌کنم. به دستشویی رفتم و جلوی آینه ایستادم. موهایم را از پیشانیم کنار زدم و زیر آن سه دکمه کوچک دیدم. دو تایشان نور قرمز داشتند و دیگری نور سبز. یکی به من گفت که نور سبز سامانه موقعیت‌یاب جهانی (GPS) است و فعالیت افراد را کنترل می کند. نمی دانستم نور قرمز برای چیست ولی من دکمه سبز را فشار دادم و از خواب بیدار شدم.”
ثبت رویا
او این رویا را در وب سایت “idreamofcovid” ثبت کرد. این وبسایت را خانمی که در کالیفرنیا زندگی می‌کند پس از محدودیت و تعطیلی‌های گسترده راه انداخت. ارین گریولی محقق یا دانشمند نیست. او بعد از دیدن یک رویای عادی که در آن همه فاصله اجتماعی را رعایت می‌کردند، به فکر تاسیس این وبسایت افتاد: “مردم با حدود دو متر فاصله از یکدیگر می‌ایستادند و با یکدیگر دست نمی‌دادند و غیره. من به این فکر افتادم شاید این بحران وارد رویای مردم شده است.”
خواهر ارین قبل از انتشار هر رویا در این وبسایت برایش تصویر می‌سازد. ارین امیدوار است که این پروژه بتواند الگوهای رویا را در این همه‌گیری جهانی ردیابی کند “تا پس از این تغییرات در دنیا، متوجه شویم رویاهایمان چه تغییری کرده است.”
این وبسایت امکان ردیابی چنین رویاهایی را در آن سوی آمریکا یعنی در ایالت نیویورک را هم می‌دهد، جایی که به تنهایی از کشوری در دنیا بیشتر مبتلا به کرونا دارد.
یکی از ساکنان این ایالت که حدود ۵۰ سال دارد تمام جزییات رویای اخیرش را به یاد می‌آورد: “در یک قایق کوچک روی دریاچه بودم و ناگهان موجی شبیه سونامی به سمتم آمد. توانست این موج را از سر بگذرانم ولی یک موج دیگر به سمتم آمد بزرگ‌تر از قبلی که مرا پرت کرد و با خود بسرعت به سمت ساحل برد. در ساحل سنگ‌های زیادی می دیدم و بعد از خواب بیدار شدم.”
این رویا خیلی هم از واقعیت فاصله نداشت:
“این حس به من دست داد که موج اول نماد کرونا و موج دوم نماد تغییرات اقلیمی بود. نمی‌دانم پایان خواب برایم خوشایند بود یا نه.”
رویاهای مثبت
شاید به نظر بیاید هم در این دوران خواب بد می‌بینند ولی اینطور نیست.
خانم بارت می‌گوید: “شاید تعجب کنید ولی گروه قابل توجهی از افراد خواب‌های مثبت می‌بینند؛ بعضی خواب آینده‌ای بدون آلودگی‌های فعلی را می‌بینند یا خواب می‌بینند درمان کرونا پیدا شده است.”
نیرو ملهوترا ساکن دهلی نو پایتخت هند یکی از این افراد است: “از زمان محدودیت و تعطیلی‌ها، خواب خیال‌انگیزترین هتل‌ها را می‌بینم که فقط در تلویزیون دیده‌ام. اتاق این هتل‌ها پنجره‌هایی بزرگ دارند رو به دریا یا دشت‌های سبز و وسیع. من خوشحال و از خود بی خود هستم و کسی در اطرافم نیست. معمولا کل صحنه خوابم خالی از انسان‌ها است.”
اما اگر شما دوست دارید دارید خواب‌های خوش ببینید چه باید بکنید؟ محققان برایتان توصیه‌ای دارند. خانم بارت می‌گوید:
“با استفاده از ‘پرورش رویا’ می‌توانید به خودتان بگویید دوست دارید چه رویایی ببینید. به شخص یا مکان مورد علاقه یا به پرواز فکر کنید یا یک رویای خوب را با جزییات بازنمایی کنید. زمانی که دارید به خواب می‌روید، خوابی را که دوست دارید ببینید با خود مرور کنید.”
“این شیوه خواب را برایتان تجربه خوشایندی می‌کند و احتمال اینکه ذهن رویابین درخواستتان را قبول کند بالا می‌رود.”