تاج محل، نام آرامگاه ارجمند بانو، ملقب به ممتاز محل، ملكه ايرانيِ شاهْ جهان، پادشاه هند است. شاه جهان كه پنجمين شاه مغولي بابري هند به شمار ميرفت، مدت 30 سال حكومت هند را در اختيار داشت.
ارجمند بانو بعد از 20 سال زندگي به عنوان همسر پادشاه، سرانجام در 7 ژوئن 1631 درگذشت. بناي تاج محل پس از فوت همسر شاه جهان، پادشاه مغول هند در ايالت آگراي اين كشور آغاز شد. نماي بيروني تاج محل با نقشهاي رنگي مزيّن شده است و كتيبههايى نيز به خط عربي دارد كه آيات قرآني بر آنها نقش بسته است.
در اين بنا همچنين دو ضريح يكپارچه از مرمر سفيد قرار دارد كه اجساد ملكه نور جهان و شاه جهان در زير آن دفن شده است. براي احداث بناي تاج محل، شورايى از بهترين معماران تشكيل و سرانجام طرح استاد عيسي اصفهاني از معماران برجسته ايراني انتخاب شد و او در اين مكان يكي از زيباترين ساختمانهاي جهان و از عاليترين نمونههاي معماري اسلامي هند را بنا كرد.
اين بنا كه ساخت آن حدود 20 سال به طول انجاميد، سرانجام در 9 ماه مه 1653 خاتمه يافت. ساختمان تاج محل، امروزه محلي براي بازديد جهان گردان به شمار ميآيد.
تاج محل یکی از عجایب هفتگانه جهان است. آرامگاه، ساختمانی باشکوه است که از مرمر سفید ساخته شده است و سمبل پاکی، عشق و درد است. رابیندرانات تاگور، شاعر ، فیلسوف و برنده جایزه نوبل میگوید: “تاج محل مانند قطره اشکی بر چهره زمان است”. داستان های زیادی در پس عمارت تاج محل در آگرا روایت میشود. در ادامه با حقایقی جالب در مورد تاج محل آشنا میشویم.
1. شاه جهان و ممتاز محل
شاه جهان پادشاه گورکانی تاج محل را به یاد سومین همسرایرانیش ممتاز محل (نام ایرانی او ارجمند بانو نام بود) بنا کرد. در یکی از حمله‌های جنگی، شاه‌جهان، ممتاز محل را که بسیار دوست می‌داشت همراه برده بود. او باردار و در ماه‌های آخر بارداری بود. این نوزاد چهاردهمین فرزندی بود که ممتازمحل به‌دنیا آورد. اما ممتازمحل در اثر وضع حمل جان باخت. این اتفاق در سال 1631 رخ داد. شاه‌جهان در پی درگذشت محبوب‌ترین همراه زندگی‌اش خلعت شاهانه‌اش را به عبای سفید عوض کرد و یک سال سوگوار بود. روایت حاکی است که موهای سیاه شاه جهان طی یکی دو ماه سوگواری سفید شد.
2. زمان و هزینه
ساخت تاج محل در سال 1632 و یک سال پس از مرگ ناگهانی ممتاز محل شروع شد و در سال 1653 به اتمام رسید یعنی حدودا 22 سال ساخت این شاهکار معماری خارق العاده به طول انجامید. در آن زمان هزینه ساخت بنا حدود 32 میلیون روپیه شد چیزی که با تبدیل به ارزش امروزی بیشتر از 1 میلیارد دلار میشود.
3. ساخت بنا و کارگران
معمار این بنای جادویی شخصی به نام احمد لاهوری بود. او 20 هزار نفر را در ساخت تاج محل به کار گماشت از جمله کارگران، سنگ تراشان، نقاشان، خطاطان و بسیاری دیگر. اما این همه سنگ و مصالح چطور در آن زمان حمل میشد؟ بله، فیل ها هم برای انجام این کار به کار گرفته شدند و تعداد باور نکردنی 1000 فیل در این کار شرکت داشتند.
4. مصالح مصرفی
این عمارت با عظمت از سه طرف با دیوار هایی از سنگ قرمز محصور شده است. خود بنا کاملا با سنگ مرمر سفید ساخته شده. شاه جهان دستور داد بهترین نوع سنگ مرمر را از راجستان، افغانستان، تبت و چین بیاورند. اما این برای او کافی نبود. میگویند بیشتر از 28 نوع سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی هم از جمله لاجورد در میان سنگ های مرمر کار شده است. حالا معلوم شد چرا هزینه ساخت این بنا این همه زیاد بوده است.
5. کتیبه ها
این مکان برای تجلیل از ممتاز محل و به عنوان هدیه ای به او بوده است. در همه اطراف داخل و بیرون بنا خوشنویسی هایی از اشعار و ایات مقدس به چشم میخورد همچنین بر روی قبر هم خطوطی در ستایش ممتاز محل خوشنویسی شده است. جالب اینجایت که در اطراف مقبره و در میان خوشنویسی ها 99 نام از نام های خدا دیده میشود. شاه جهان چنین متصور بوده که خانه ممتاز محل در بهشت قرار دارد و تاج محل تصور آن خانه بر روی زمبن است.
6. تاج محل نماد کمال در معماری
تاج محل یکی از متقارن ترین سازه های دنیاست. چهار گوشه آن دقیقا شبیه هم هستند و به دلیل ساخت و معماری خاص دقیقا نقش هر گوشه متقارن و یک شکل است. اما به خاطر اینکه مقبره زن و مرد اندازه هم نباشند در داخل ساختمان دو مقبره از نظر اندازه یکی نیستند. چهار مناره اطراف ساختمان کمی بیرون از دیوار ها قرار گرفته اند که اگر افتادند روی ساختمان نیفتند و به سمت بیرون سقوط کنند.
7. تغییر چهره تاج محل
آیا میدانستید تاج محل در ساعات مختلف روز به رنگهای مختلف در می آید؟ سنگ مرمر سفید و صیقلی باعث میشود تاج محل در طول روز تغییر رنگ دهد مثلا صبح زود یک رنگ صورتی کمرنگ دارد در ادامه روز سفید است و در شب به رنگ طلایی تبدیل میشود. تاج محل در شب هایی که ماه کامل است زیبایی عجیبی دارد. میگویند تغییر رنگ تاج محل مانند تغییر خلق و خوی زنانه بخصوص ممتاز محل است.
8. حمله به تاج محل
شورش سال 1857 خرابی هایی برای تاج محل به همراه داشت. سربازان نیز مقداری از سنگها و لاجوردها را کندند و باغ هم تخریب شد. در اواخر قرن نوزدهم لورد کورزون نایب السلطنه پیشین هندوستان تحت سلطه بریتانیا، دستور بازسازی بنا را داد و در سال 1908 این تعمیرات به پایان رسید. باغی که امروز ما میبینیم طوری بازسازی شده تا مشخصه های چارباغ داشته باشد. او همچنین یک لوستر به تاج محل هدیه کرد که اکنون در آنجا آویزان است.
9. افسانه ها
دریکی از افسانه های معروف این است که شاه جهان مقبره کارگران را تخریب میکرد تا کسی به فکر ساختن ساختمانی شبیه تاج محل نباشد. که البته این حقیقت ندارد.
یک افسانه دیگر میگوید او میخواست یک تاج محل سیاه هم بسازد اما پس از برکناری از سلطنت نتوانست به این برنامه عمل کند. احتمالا این موضوع از میان نوشته های تخیلی سیاح اروپایی ژان باپتیست تاورنیر گرفته شده است اما هیچ شاهدی برای اثبات این قضیه وجود ندارد.
10. آیا تاج محل یک معبد شیوا بوده است؟
تاج محل با ترکیبی از معماری هندی، ایرانی و اسلامی ساخته شده است و یک شاهکار دوره فرمانروایی گورکانیان به حساب می آید. اما با این حال یک نویسنده هندی به نام P.N.Oak ادعا میکند که این بنا یک معبد لرد شیوا بوده است و قصری به نام تجو محلایا که توسط شاه هندو پارمار دیو ساخته شده است و توسط شاه جهان تصاحب شده است. ادعای او توسط دیوان عالی رد شد.
امروزه تاج محل تا شعاع 17 هکتار توسط باغ ها، مسافرخانه ها و یک مسجد احاطه شده است. تاج محل برای حفظ شکوه خود میجنگد، سنگهای مرمر شیری رنگش از آلودگی های زیست محیطی در امان نمامده و به مرور رنگ زردی به خود گرفته اند شاید دلیل اصلیش باران های اسیدی باشد. رودخانه یامونا که شاه جهان با قایق آن را طی کرد و برای اولین بار چشمش به ساختمان تمام شده رویاهایش یعنی تاج محل افتاد، خشک شده است. اما شاه جهان در کنار معشوقش و در میان دیوار های تاج محل آرمیده است جایی که به نوان نماد عشق آنان پا برجاست، داستان عشقی که برای همیشه شنیده خواهد شد.